مقایسه تولیدات علمی ایران با کشورهای عربی

شاخص های مورد استفاده در علم سنجی منجر به این می شود که بتوان کیفیت را از داده های کمی استخراج کرد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزرات علوم،تحقیقات و فناوری دکتر جعفر مهراد با تشریح تولیدات علمی ایران در مقایسه با کشورهای عربی و جایگاه هر یک از این کشورها افزود: امروز بیش از 30 سال از انقلاب اسلامی ایران می گذرد و به نظر می رسد وقت آن رسیده است که با یک تحلیل آماری به گذشته نگاه کنیم و توسعه علمی کشور را در سطح منطقه مورد توجه قرار دهیم.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: بررسی طلایه داران علم (ESI) در پایگاه اطلاعاتی (ISI) نشان می دهد که تولیدات علمی برخی از کشورهای اسلامی در طول سالهای گذشته سیر رو به رشدی داشته است.

طلایه داران علم علاوه بر این که ابزار معتبری برای مشاهده موثرترین مقالات دانشمندان جهان است در تمامی 22 حوزه علمی نیز استنادهای صورت گرفته به مقالات رشته های موضوعی را مشخص می کند.

وی اظهار داشت: امروزه در بسیاری از موارد مانند مقایسه و رتبه بندی رشته های موضوعی، کشورها، دانشمندان و استنادهای صورت گرفته از مجموعه طلایه داران علم استفاده می شود.

دکتر مهراد خاطرنشان کرد: طلایه داران علم یک دوره 10 ساله را در بر می گیرد و در هر دوره 10 ساله بر اساس دوره های پنج ساله اندازه گیری فعالیتهای علمی و پژوهشی امکانپذیر است.

وضعیت ایران در رشته شیمی در مقایسه با کشورهای عربی

وی گفت: ‌در اولین رشته یعنی شیمی رتبه ایران در مقایسه با کشورهای عربی به این گونه است: اول این که ایران در بین 93 کشور جهان که تولیدات علمی آنها در این مجموعه اندازه گیری شده است رتبه 27 را با تولید 13 هزار و 376 مقاله شیمی به خود اختصاص داده است.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: پس از ایران به ترتیب مصر با 7251 مقاله در رتبه 40، مراکش با 2007 مقاله در رتبه 52، عربستان سعودی با 1814 مقاله در رتبه 55، تونس با 1787 مقاله در رتبه 59، الجزایر با 1764 مقاله در رتبه 60، اردن با 1088 مقاله در رتبه 63، کویت با 660 مقاله در رتبه 64، امارات متحده عربی با 462 مقاله در رتبه 76، عمان با 266 مقاله در رتبه 73 و لبنان با 244 مقاله در رتبه 79 قرار دارند.

وی افزود: چیزی که در این جا جلب توجه می کند رتبه های امارات متحده عربی و عمان است. مفهوم اثربخشی و موثر بودن مقالات در اینجا به خوبی مشهود است. اثربخشی به کمیت تولید دلالت ندارد. اثربخشی با تعداد استنادهای صورت گرفته به مقالات علمی تعیین می شود. تعداد مقالات عمان کمتر از امارات متحده عربی است اما میزان استنادهای صورت گرفته به مقالات دانشمندان عمانی بهتر از امارات متحده عربی است از این رو عمان در حوزه علم شیمی بالاتر از امارات متحده عربی قرار می گیرد.

به گفته دکتر مهراد این وضعیت درباره سایر علوم نیز صادق است به طوریکه در رشته های دیگر مشاهده خواهیم کرد کمیت نشانه ای از کیفیت نیست و استناد در علم سنجی نشانه کیفیت است.

وی اضافه کرد:‌ به طوریکه مشاهده می کنیم از مجموع بیش از 20 کشور عربی تنها 10 کشور معتبر موثرترین مقالات شیمی را منتشر کرده اند.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام افزود: در این ارزیابی باید به این نکته توجه کنیم که ایران از نظر تولید علم پس از کشور ترکیه دارای مقام دوم منطقه است از این رو به طوریکه خواهیم دید در سایر رشته ها نیز برتری علمی از آن جمهوری اسلامی ایران است.

تولید علم ایران در مهندسی

وی ادامه داد: در رشته مهندسی رتبه ایران در بین 96 کشور تولید کننده مقالات علمی و پژوهشی 29 است. مصر با تولید 4461 مقاله رتبه دوم کشورهای عربی و 34 جهان را دارد. پس از مصر کشورهای عربستان سعودی با 2673 مقاله دارای رتبه 44، الجزایر با 1375 مقاله رتبه 59، تونس با 1257 مقاله رتبه 58، اردن با 1172 مقاله رتبه 56، کویت با 1099 مقاله رتبه 616، عمان با 513 مقاله رتبه 67، لبنان با 499 مقاله رتبه 65، قطر با 190 مقاله رتبه 80، عراق با 176 مقاله رتبه 89، سوریه با 145 مقاله رتبه 87 و بحرین با 136 مقاله رتبه 84 جهان را دارا هستند.

وضعیت ایران در منطقه در رشته پزشکی بالینی

دکتر مهراد گفت: تحلیل رشته پزشکی بالینی در پایگاه طلایه داران علم مشخص می سازد که در این حوزه 107 کشور جهان در تولید مقالات پزشکی نقش دارند و ایران با تولید 6960 مقاله در جایگاه 47 جهان قرار دارد.

وی اظهار داشت: پس از ایران کشورهای تونس با 2546 مقاله، مراکش با 1885 مقاله، کویت با 1853 مقاله، اردن با 1217 مقاله، امارات متحده عربی با 1108 مقاله، عمان با 682 مقاله، سودان با 396 مقاله و الجزایر با 255 مقاله هشت کشور عربی هستند که به ترتیب رتبه های دوم تا هشتم کشورهای عربی را در مقایسه با ایران از آن خود کرده اند. جایگاه جهانی این کشورها به ترتیب 67، 82، 63، 79 ، 103 ، 99 و 104 است.

تولید علم ایران در رشته فیزیک

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با بیان اینکه در فیزیک تعداد 88 کشور در طلایه داران علم موسسه اطلاعات علمی حضور دارند گفت: ایران و مصر با تولید 4135 و 3561 مقاله به ترتیب رتبه های 43 و 44 جهان را به خود اختصاص داده اند. سپس الجزایر با رتبه 57، مراکش با رتبه 55، تونس با رتبه 68، عربستان سعودی با رتبه 64، اردن با رتبه 73، امارات متحده عربی با رتبه 81، لبنان با رتبه 74 و عمان با رتبه 88 هر کدام با تولید 1528، 1496 ، 1028 ، 1023 ، 481 ، 271 ، 269 و 201 مقاله فیزیک در مرتبه های سوم تا دهم کشورهای عربی قرار دارند.

تولید علم ایران در مقایسه با کشورهای منظقه در علم مواد

وی ادامه داد: تعداد کشورهای تولید کننده مقالات پژوهشی در حوزه علم مواد به 79 کشور می رسد.

دکتر مهراد اظهار داشت: رتبه ایران در بین این کشورها با تولید 3106 مقاله 39 است. تنها 7 کشور عربی در عرصه فیزیک فعالیت تحقیقاتی نسبتا موثر دارند. الجزایر 956 مقاله، تونس 826 مقاله، عربستان سعودی 675 مقاله، مراکش 621 مقاله، اردن 240 مقاله، امارات متحده عربی 174 مقاله و کویت 111 مقاله دارند و به ترتیب در رتبه های 53، 54، 59 ، 49، 73، 77 و 72 جهانی قرار دارند.

وی افزود:‌ به طوریکه رتبه های جهانی کشورها در تولیدات علمی رشته های مختلف نشان می دهد، ارزیابی تولیدات علمی مستلزم بهره گیری از شاخص استناد است که بتواند به منزله معیاری مناسب کیفیت تولیدات علمی را اندازه گیری کند. متاسفانه در ایران به این نکته توجه نمی شود و تصور می شود که هدف پایگاههای استنادی رصد صرف تولیدات علمی به صورت کمی است در حالیکه شاخص های مورد استفاده در علم سنجی منجر به این می شود که بتوان کیفیت را از داده های کمی استخراج کرد.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: اندازه گیری دقیق کیفیت ممکن نیست و از این رو در نظام های استنادی مانند ISC، Scopus و  ISI کیفیت ها منطبق با معیارهای علم سنجی با زبان کمیت ارائه می شود.